PORADNIK PISARSKI #2 – Rzecz o interpunkcji

Dzisiaj pora na drugą część Poradnika pisarskiego, w którym przybliżę Wam sprawy dotyczące poprawnej interpunkcji – kolejnej bardzo ważnej rzeczy, która świadczy o poziomie pracy. Przypomnę ogólne zasady i pokażę typowe błędy.

Zaczynamy!

Pierwszą z dwóch najważniejszych funkcji znaków interpunkcyjnych jest to, że zapewniają one tekstowi jednoznaczności – jego zrozumienie w taki sam sposób, w jaki rozumiał go autor. Druga to łatwiejsze zrozumienie tekstu.

A. PRZECINKI

1. W zdaniu pojedynczym przecinek stawiamy:

• przed spójnikami przeciwstawnymi: ale, lecz, jednak, natomiast, zaś, a itp., oraz spójnikami wyjaśniającymi: czyli, mianowicie itp.;

• przed zwrotami poprzedzającymi wyjaśnienie: to znaczy, na przykład.

2. W zdaniach złożonych podrzędnie przecinek stawiamy:

• między zdaniem podrzędnym i nadrzędnym, np. Nie mamy innej drogi, musimy jechać tędy. [Od siebie dodam, że przy stawianiu przecinków zwracajcie uwagę na orzeczenia – w zdaniu „Nie mamy innej drogi, musimy jechać tędy.” mamy dwa orzeczenia, które należy oddzielić przecinkiem.];

• przed połączeniami typu: chyba że, mimo że, mimo iż, tylko że, podczas gdy, zwłaszcza że – zauważcie, że przecinek stawiamy przed wyrazem poprzedzającym „że”; jest to częsty błąd, bo zazwyczaj piszecie „mimo, że”, co jest błędne;

• przed połączeniami występującymi na początku zdania podrzędnego typu: tak aby, tak żeby, tak by, dlatego że, dopiero gdy, tam gdzie, taki sam jak itp., np. Wyszli cicho, tak że nikt tego nie zauważył. – często w waszych pracach piszecie: Wyszli cicho, tak, że nikt.., czyli prosto mówiąc, dodajecie zupełnie niepotrzebny przecinek.

3. Zdania złożone

• przecinkiem oddzielamy imiesłowowy równoważnik zdania z imiesłowem przysłówkowym, jeśli jest on rozwinięty dodatkowymi określeniami, np. Siedząc wygodnie w fotelu, czytał książkę. Wyszedł z domu, nie zjadłszy śniadania;

• dwoma przecinkami oddzielamy imiesłowowy równoważnik zdania z dodatkowymi określeniami i bez nich, jeżeli stanowi WTRĄCENIE w zdanie nadrzędne, np. Słońce, zachodząc, rzucało złociste blaski. [Zwróćcie uwagę na orzeczenia – mamy aż 3, więc przecinki będą dwa. Ale tutaj macie bardziej zauważyć, że oddzielamy przecinkami wtrącenia, inny przykład – Calum, basista zespołu 5SOS, spadł ze sceny na ostatnim koncercie. W naszym zdaniu słowa „basista zespołu 5SOS” są wtrąceniem.].

4. Dwoma przecinkami wydzielamy wyrażenia typu: sądzę, przypuszczam, zdaje się itp., np. Mam, jak sądzę, dobrą ocenę z matematyki.

5. W zdaniach złożonych NIE rozdzielamy przecinkiem imiesłowowego równoważnika zdania nie mającego określeń, np. Czytając usnął w fotelu. Najadłszy się wyszedł na spacer. [Jeżeli nie do końca rozumiecie ten punkt, polecam cofnąć się do pierwszej kropki punktu 3.]

B. MYŚLNIKI (pauzy)

W dwa myślniki ujmujemy wyrazy i wypowiedzenia wtrącone, np. Na lekcji – szczerze mówiąc – nie mam ochoty słuchać nauczyciela.

Więcej o myślnikach pojawi się w trzeciej części Poradnika, poświęconej dialogom.

C. KROPKI

Zastanawiałam się, czy nie pominąć tego punktu, ale doszłam do wniosku, że wiele osób nie zna podstawowych zasad. Myślę, że nie muszę wspominać, że kropka musi się znaleźć na końcu każdego zdania; przejdę więc do bardziej skomplikowanych zasad.

1. Kropkę stawiamy:

• po skrótach, które są początkową literą lub początkowymi literami skróconego wyrazu bądź połączenia wyrazowego, np. str., dn., itd., np., pt., tzw., prof., inż.;

• po skrótach, które zawierają początek i koniec wyrazu skróconego, dy ten skrót oznacza przypadek inny niż mianownik, np. Idę do dr. Lewandowskiego. – w tym przypadku mówimy, że idziemy do doktora, stąd nasza kropka – po skrócie dr, jeśli oznacza słowo doktor (mianownik) kropki nie stawiamy;

• po cyfrach arabskich oznaczających liczebniki porządkowe, np. od 2. tomu (co oznacza od drugiego tomu, nie zaś drugi tom);

2. Kropki nie stawiamy:

• po skrótach, które zawierają początkową i końcową literę skróconego wyrazu, np. dr, nr, mgr; a także po skrótach oznaczających jednostki miar, wag i monetarnych polskich, np. m, cm, a, kg, zł, gr; – po jednostkach monetarnych innych niż polskie kropkę stawiamy, np. dol.;

• po liczebnikach porządkowych, jeżeli oznaczają godzinę, np. od godziny 7 do 18 będę w pracy; a także po liczebnikach głównych;

• po skrótowcach, np. SKM (Szybka Kolej Miejska), ONZ (Organizacja Narodów Zjednoczonych), UG (Uniwersytet Gdański);

• po tytułach dzieł i czasopism na stronie tytułowej, okładce i obwolucie książek, a także po tytułach części, rozdziałów oraz paragrafów, jeżeli są w całości napisane drukowanymi literami.

Po tytule części dzieła (rozdziału lub podrozdziału), jeżeli jego początek jest napisany wielką literą, kropkę postawić możemy, ale nie musimy.

D. ŚREDNIK

Oddziela człony zdania w nieco słabszy sposób od kropki, ale silniejszy od przecinka. W moich powyższych tekstach możecie zauważyć zastosowanie średnika. Średnik stawiamy między dłuższymi grupami wyrazowymi zdania pojedynczego, zwłaszcza w rozbudowanych wyliczeniach podzielonych już wewnątrz przecinkami.

Wróćcie do jakiegokolwiek punktu. Dajmy na to „• po liczebnikach porządkowych, jeżeli oznaczają godzinę, np. od godziny 7 do 18 będę w pracy; a także po liczebnikach głównych;” – po słowach „porządkowych” użyłam przecinka, więc na końcu wyliczenia stoi średnik.

Jeśli zaś robimy zwykłą listę, wystarczą nam same przecinki, np.:

Lista zakupów:

- lody,
- bułki,
- kakao,
- mleko.

Na końcu zawsze pojawia się kropka – zamykamy wyliczenie.

E. CUDZYSŁÓW

Tutaj wspomnę jedynie, że gdy coś cytujemy, kropka na końcu zdania powinna się znaleźć po zamkniętym cudzysłowie, np. „Poza wirtualnym światem nie mam nikogo ani niczego, do czego chciałabym wrócić”.*

F. EMOTIKONY

Ostatnio często używamy interpunkcyjnego zapisu emocji, niestety zazwyczaj błędnie. Emotikona nie służy jako kropka! Zdanie „Myślę, że to całkiem niezły pomysł :)” jest niezakończone – buźka nie kończy zdania. Poprawny zapis wygląda następująco: „Myślę, że to całkiem niezły pomysł. :)”.

Myślę, że takie elementy jak dwukropek czy nawias sobie odpuścimy – tego raczej każdy potrafi używać. W ten sposób zakończę dzisiejszą część Poradnika. W razie pytań zapraszam do komentarzy, na pewno odpowiem i postaram się pomóc. :)

*Cytat z książki „5 sekund do io” Małgorzaty Wardy

Zasady opracowałam za pomocą Szkolnego słownika ortograficznego Jana i Lidii Malczewskich.

/Koneko